De eigenaar van de vlasfabriek aan de Tragel in Koewacht bepleit om zijn bedrijf aan te merken als levend monument. In een drie pagina’s omvattend artikel in de bijlage Buitengebied van de vandaag verschenen PZC legt hij uit hoe hij dat voor zich ziet. Particulieren zouden in hun tuin vlas kunnen verbouwen en de oogst in zijn bedrijf kunnen laten verwerken tot vlasgarens, gereed voor de productie van linnen. Zo zou de toekomst van een voor Zeeuws-Vlaanderen typerend bedrijfsgebouw veiliggesteld kunnen worden. Het bedrijf waar het in dit artikel om gaat is eigendom van Urbain Arthur Bruggeman, gelegen achter twee woningen aan de Tragel 6, pal tegen de Belgische grens.

Tragel
Ten zuidoosten daarvan, aan de andere kant van de weg, ligt nog een andere vlasfabriek, die van de Vereniging Vlasroterij Sint Andries Koewacht, aan de Tragel 27. Dit complex, aanzienlijk groter dan dat van Bruggeman, staat op de nominatie om gesloopt te worden, waarover op 2 januari 2010 nog werd bericht. Het moet plaats maken voor Park Sint Andries, een bouwproject met vier kavels voor landelijk gelegen villa’s aan de Boskreek, in een oud dekzandgebied. Deze kreek was voor beide vlasfabrieken een belangrijke vestigingsvoorwaarde, zij onttrokken hieraan het voor het rootproces noodzakelijke zoetwater.

Bedrijf
Bruggeman, thans 78 jaar oud, nam de vlasfabriek in 1966 over van zijn schoonvader Albertus Janssens (1901-1972). Deze stichtte het bedrijf, samen met zijn broer René Janssens (1898-1955), in 1932, zes jaar voor de oprichting van Sint Andries. Sindsdien staat het bedrijf bekend als Repel-, Warmroterij- en Zwingelbedrijf U.A. Bruggeman. Tot 1994, toen Bruggeman een auto-ongeluk kreeg, was de fabriek nog volop in bedrijf. Het was seizoenswerk, het gehele jaar door waren drie à vier personeelsleden in dienst, ’s zomers werkten er circa twintig mensen.

Roten
De vier rootkamers van de warmwaterroterij, twee oorpronkelijke uit 1932 en twee later bijgebouwde, zijn nog aanwezig. De grote betonnen bakken worden afgesloten met stalen deuren. Hier vond het rootproces plaats waarbij de schors in zo’n vier tot vijf dagen werd losgeweekt van de vezel. Daartoe liet met het vlas in de afgesloten rootkamers vollopen met warm water van circa 35 graden. Voor de opwarming van het water beschikte een warmwaterroterij over een machine en vandaar dat ze al van grote afstand herkenbaar waren aan de fabrieksschoorsteen. De schoorsteen van Bruggeman heeft een opknapbeurt nodig, hij hoopt hiervoor de bij de sloop van Sint Andries vrijkomende stenen en stalen banden te kunnen overnemen.

Zwingelen
Een ander onderdeel van de vlasfabriek is de zwingelmachine. Hierin worden de gerote en daarna weer gedroogde vlasstengels ontdaan van de losgeweekte houtpijp. Wat overblijft is het vlaslinnen, dat verwerkt kan worden tot vlasgarens voor de linnenindustrie. Bruggeman laat zijn zwingelmachine nog zo’n vier, vijf keer per jaar draaien voor enige lokale klanten. Die methode van werken zou hij graag uitgebreid en bestendigd zien, ter behoud van zijn unieke bedrijfscomplex en ter promotie van het vlas en het linnen. Linnen wordt vanwege de ecologische eigenschappen en het relatief lage energiegebruik bij de productie een steeds populairdere grondstof, niet alleen voor kleding maar ook voor diverse technische toepassingen. Het is temperatuur, vocht- en geluidregulerend, brandwerend en volledige recycleerbaar en wordt ook gebruikt voor isolatieplaten, ondervloeren, auto-onderdelen en als composietmateriaal.

Bronnen:

• H. van der Werf, ‘Vlas verdient een levend monument. Koewacht heeft nog een complete roterij’, in: PZC, dinsdag 19 januari 2010, bijlage Buitengebied, p. 1-3
• E. Baart, De vlasnijverheid te St.Jansteen en Koewacht 1900-1965 (Nijmegen 1987)
• A. Prinsen, ‘Vlascultuur in Zeeuws-Vlaanderen’, in: Zeelandboek 11 (2007) 194-207
• Vlasnummer van het tijdschrift Erfgoed van Industrie en Techniek. Vlaams-Nederlands tijdschrift voor industriecultuur 17 (2008) 1 (maart)
• Website Museum ‘t Vlasschuurken, Koewacht
• Website Vlasmuseum, Kortrijk