Stadskraan Middelburg teruggeplaatst

Geplaatst op door

Symbolisch laatste handeling voor de terugplaatsing van de stadskraan van Middelburg, 11.03 uurOm elf uur vanmorgen is de geheel gerestaureerde stadskraan van Middelburg teruggeplaatst in zijn fundatie aan de Rotterdamsekaai. Wethouder Hannie Kool verrichte symbolisch de laatste handeling van de takeloperatie waarbij een mobiele kraan het 9500 kilo wegende gevaarte vanaf een dieplader weer in zijn fundatie plaatste. Zo kan één van de twee laatste Fairbairn-kranen van Nederland, sinds 1965 een Rijksmonument, het weer vele decennia uithouden op de plaats waar deze 148 jaar eerder voor het eerst werd neergezet.

Vertrek
Precies twee maanden geleden, op vrijdag 27 november 2009, werd de kraan van zijn plaatst getild en weggevoerd voor een hoog nodige opknapbeurt. In de afgelopen periode zijn zowel de kraan als de fundatie volledig gereviseerd door Las- en Constructiebedrijf J. van Belzen BV uit Vlissingen. De Gemeente Middelburg trok 85.000 euro uit voor de restauratie.

Tekening van een Fairbairn-kraan uit 'Useful information for engineers ... Second series' (1860)Fairbairn-kraan
Het ontwerp van de kraan is van de Schotse ingenieur William Fairbairn (1789-1874), die hierop in 1850 patent verkreeg. Het belangrijkste bestanddeel is de gebogen kokervormige arm van smeedijzer (tubular wrought iron crane). De combinatie van kokervorm en smeedijzer had hij eerder gebruikt bij spoorbruggen en maakte een grotere belasting mogelijk dan bij gietijzer. De gebogen toepassing bij een kraan maakte het mogelijk om bij gelijke hoogte van de kraan vooral zwaardere lasten veel hoger te kunnen tillen. Dit bleek een belangrijke ontwikkeling in de negentiende-eeuwse techniek van de kraan. Na succesvolle testen met enkele prototypes in de marinehavens van Keyham en Devonport in 1851-1852, bouwde zijn fabriek The Fairbairn Engineering Company Ltd (William Fairbairn & Sons) in Manchester vele exemplaren van verschillend formaat en capaciteit voor klanten in binnen- en buitenland. In principe was de kraan handbediend, maar dit kon bij de bouw of in een later stadium worden aangepast in stoombediening. Ook gaf hij het ontwerp in licentie aan andere makers, waaronder de Nederlandse ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ van de Weduwe A. Sterkman in Den Haag, met de Gemeente Middelburg als een relatief vroege afnemer.

Zeldzaam
Detail van de typerende vorm en constructie van de Fairbairn-kraanOndanks de opvallende verschijning en de betekenis van de Fairbairn crane voor de industriële ontwikkeling, zijn er maar weinig bewaard gebleven. Het einde van hun economisch leven, zo rond de jaren veertig-vijftig met de opkomst van mobiele kranen, kwam vaak net te vroeg, op het moment dat de term “industriële archeologie” nog onbekend was. In het Verenigd Koninkrijk, op veel terreinen het mekka van industrieel erfgoed, zijn er nog maar enkele overgebleven, waarvan de bekendste in de Bristol Docks staat. Dit nog werkend stoomaangedreven exemplaar van 35 ton, gebouwd in 1878 door Stothert & Pitt in Bath, was tot en met 2006 onderdeel van het Bristol Industrial Museum, vanaf 17 juni 2011 van M Shed, het nieuwe stadsmuseum van Bristol. De twee laatste exemplaren in Nederland staan in Middelburg en Koog aan de Zaan. Het laatstgenoemde exemplaar is nog maar onlangs als Fairbairn-kraan “herontdekt”.

Zutphen en Kampen
Ook in onder andere Vlissingen, Rotterdam, Maassluis, Zutphen en Kampen hebben Fairbairn-kranen gestaan. Geen van allen zijn bewaard gebleven. Die van Zutphen werd gebouwd in 1863 en stond aan de IJsselkade. Hiervan resteert alleen de fundering met gietijzeren mantel en draaikrans, die bij het herstel van de kademuren in 2006 werd gerestaureerd en afgedekt met een glazen plaat. De Kampense kraan, gebouwd in 1870, werd in 1969 opgeruimd. In beide gemeenten bestaan initiatieven voor de bouw van een replica, waarvoor de Middelburgse kraan als voorbeeld dient. De Stichting Herbouw Kadekraan Campen presenteerde op 21 december 2009 de plannen hiertoe.

Overzicht
Het blijkt niet eenvoudig gegevens te vinden over het bestaan van Fairbairn-kranen. Naast de reeds genoemde kranen in Middelburg, Koog aan de Zaan en Bristol, zijn er inmiddels nog exemplaren gelokaliseerd in Dover, Sevilla, Valladolid, Frankfurt (Main), Langenargen, Rorschach, Wenen en Visby. Via onderstaande kaart op Google Maps probeert de Fairbairn Crane Documentation Group (FCDG) een eerste overzicht te bieden van alle thans bekende, zowel bestaande als verdwenen Fairbairn-kranen in Nederland en het buitenland. Een klik op één van de prikkers geeft de tot nu toe bekende informatie over de betreffende kraan:


Fairbairn cranes weergeven op een grotere kaart

Legenda: rood = bestaand | roze = deels bestaand | blauw = verdwenen

Kent u het bestaan van nog andere Fairbairn-kranen, zowel bestaand als verdwenen? Meldt het de WIEZ via de pagina Contact!

Bronnen:

[diverse updates, 2010-2011]

Reacties zijn gesloten.